- Ωκεανία
- Με αυτόν τον όρο χαρακτηρίζεται ολόκληρος ο νησιωτικός κόσμος που βρίσκεται στον Ειρηνικό ωκεανό, εκτείνεται προς Α των νησιωτικών συγκροτημάτων της ανατολικής Ασίας, της Νέας Γουινέας και της Αυστραλίας και προς Δ των νησιών του ανατολικού Ειρηνικού, τα οποία στηρίζονται στην αμερικανική ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα. Έχει συνολική έκταση 1.252.824 τ. χλμ., πληθυσμό περίπου 10.000.000 κάτ. και περιλαμβάνει τα ανεξάρτητα κράτη Φίτζι, Ναούρου, Νέα Ζηλανδία, δυτικές Σαμόα, Τόνγκα καθώς και τις αυστραλιανές, νεοζηλανδικές, βρετανικές, αγγλογαλλικές, γαλλικές και αμερικανικές κτήσεις.
Τα νησιά, ή πιο σωστά τα νησιωτικά συγκροτήματα, είναι διατεταγμένα σε επιμήκεις σειρές, που έχουν κατά το μεγαλύτερο μέροςτους κατεύθυνση από τα ΒΔ προς τα ΝΑ και είναι τα υψηλότερα τμήματα των μακρών υποβρυχίων ράχεων, που σχηματίστηκαν, πιθανότατα, από ορογενετική συρρίκνωση κατά το τέλος του τριτογενούς. Τα πτυχωσιγενή ανάγλυφα, αν εξαιρεθούν τα δυτικά νησιά που έχουν έκταση σημαντικά μεγαλύτερη, δεν παρατηρούνται στο μεγαλύτερο μέρος των νησιών· αντίθετα, αναδύονται οι κορυφές των ηφαιστείων, οι οποίες σχηματίστηκαν από την έξοδο τεράστιων μαγματικών μαζών, την οποία προκάλεσαν οι ορογενετικές συρρικνώσεις και οι τεκτονικές μετατοπίσεις ή κοραλλιογενείς εναποθέσεις ευρείες ή επιμήκεις.
Το κλίμα του εξαιρετικά εκτεταμένου νησιωτικού αυτού κόσμου, αν εξαιρεθεί η Νέα Ζηλανδία που έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, παρουσιάζει μία σταθερή ομοιομορφία, η οποία οφείλεται είτε στη μεσοτροπική θέση του μεγαλύτερου μέρους των νησιών είτε στην παρουσία μεγάλων θαλασσίων εκτάσεων. Το κλίμα είναι ισημερινό ή τροπικό, σχεδόν ομοιόμορφο σε όλες τις εποχές του χρόνου και παντού υγρό με κανονικές και άφθονες βροχοπτώσεις, οι οποίες επηρεάζονται από τη διεύθυνση των επικρατούντων ανέμων, που είναι οι μουσσώνες στο δυτικό τμήμα της Ω. (Μαριάνες, Καρολίνες, νησιά Σολομώντα) και οι αληγείς στο υπόλοιπο τμήμα του Ειρηνικού. Οι βροχές σημειώνονται παντού σχεδόν ιδίως το καλοκαίρι· στα νησιά της Χαβάης όμως, όπου υπάρχουν τιμές από τις υψηλότερες της υδρογείου, οι βροχοπτώσεις είναι κυρίως χειμερινές, αλλά δεν λείπουν από καμιά εποχή.
Η βροχομετρική διαφορά ανάμεσα στις πλευρές που είναι εκτεθειμένες στους υγρούς ωκεάνιους ανέμους και στους υπήνεμους είναι φανερή στη διαφορά της χλωρίδας, που στις περισσότερο αρδευόμενες ζώνες αντιπροσωπεύεται από τα υγρά δάση, ενώ στις πιο προφυλαγμένες και πιο ξηρές κυρίως από σαβάνα. Γενικά η χλωρίδα της Ω. είναι σχετικά φτωχή σε είδη, εκτός από τη Νέα Ζηλανδία και τα δυτικότερα νησιά. Το πλέον διαδεδομένο και τυπικότερο είδος του νησιωτικού αυτού κόσμου είναι ο κοκκοφοίνικας, ο οποίος αποτελεί μεγάλο μέρος της διατροφής των τοπικών πληθυσμών. Σε αισθητά μικρότερο ποσοστό είναι διαδεδομένα και το σάγο, ο αρτόκαρπος, ο πάνδανος, το σάνδαλο και άλλα είδη. Και η πανίδα όμως είναι φτωχή σε είδη, φτωχότερη και από τη χλωρίδα, μολονότι αφθονούν οι νυχτερίδες, τα ποντίκια, μερικά μαρσιποφόρα και υπάρχει σχετικά πλούσια πτηνοπανίδα.
Από παράδοση τα αρχιπελάγη της Ω. συνηθίζεται να χωρίζονται σε τρεις μεγάλους σχηματισμούς: τη Μελανησία, τη Μικρονησία και την Πολυνησία.
Η Μελανησία, το όνομα της οποίας προήλθε από τους πληθυσμούς με σκούρο δέρμα που κατοικούν σε αυτήν, αποτελείται από τρεις μεγάλες κύριες νησιωτικές σειρές, που βρίσκονται στον νοτιοδυτικό Ειρηνικό, σε σχήμα ευρέων τόξων με την κυρτότητα προς Α. Το δυτικότερο τόξο εκτείνεται από ΒΔ προς ΝΑ, συνδέοντας τη Νέα Γουινέα, το αρχιπέλαγος των Λουισιάδων και τη Νέα Καληδονία. Το βορειότερο, που εκτείνεται στην ίδια διεύθυνση, αρχίζει με το αρχιπέλαγος των Νησιών του Ναυαρχείου στα ΒΔ και καταλήγει στη Νέα Καληδονία στα ΝΑ μέσω του αρχιπελάγους Βίσμαρκ, των νησιών Σολομώντα, των Νησιών Σάντα Κρους, των Νέων Εβρίδων και των Νησιών Λουαγιοτέ. Το ανατολικότερο εκτείνεται από ΒΑ προς ΝΔ, πάνω από μία από τις βαθύτερες τεκτονικές τάφρους του Ειρηνικού. Μια θέση καθαυτό αυτόνομη καταλαμβάνουν τα νησιά Φίτζι.
Η Μικρονησία εκτείνεται κατά μεγάλο μέρος προς τα Β του ισημερινού και προς τα Δ του αντιμεσημβρινού του Γκρίνουιτς και παρουσιάζει έναν πολύ διαφορετικό και πιο ακανόνιστο σχηματισμό από εκείνον της Μελανησίας. Όσο προχωρούμε από τα ΒΔ προς τα ΝΑ, που είναι η κυριότερη διεύθυνση του τμήματος αυτού της Ω., μπορούμε να πούμε ότι η Μικρονησία αρχίζει στα Ν του ιαπωνικού νησιού Χονσού με το αρχιπέλαγος των νησιών Ογκασαβάρα (Μπόνιν)· αυτά αναδύονται από μία υποβρύχια ράχη, που από το μεγαλύτερο ιαπωνικό νησί προχωρεί προς τα Ν μέχρι το βόρειο πλάτος των 10°. Στην ίδια ράχη βρίσκονται και τα νησιά Ιό (Βολκάνο ή Καζάν) και Μαριάνες, που προχωρούν σε επιμήκη κατεύθυνση από τα Β προς τα Ν. Προς Ν του αρχιπελάγους των Μαριανών δεν μπορεί πλέον να καθοριστεί κατεύθυνση, γιατί οι Καρολίνες απλώνονται σε μια εξαιρετικά εκτεταμένη ηπειρωτική κρηπίδα. Στα Δ των Καρολινών βρίσκονται τα νησιά Παλάου και προς Α τα νησιά Μάρσαλ, που διαιρούνται στις δύο ομάδες των Ράτακ και των Ράλικ. Τα νησιά Μάρσαλ ακολουθούν στα ΝΑ τα νησιά Γκίλμπερτ, που διασχίζονται από τον ισημερινό, και τα νησιά Έλις, το μοναδικό αρχιπέλαγος της Μικρονησίας, ολόκληρο στα Ν του ισημερινού.
Η Πολυνησία έχει εμφάνιση πιο πολύπλοκη από τη Μικρονησία και φαινομενικά χαώδη, όχι τόσο όμως ώστε να μην μπορούν να ξεχωρίζουν, όταν ληφθούν υπόψη τα συγκροτήματα των νησιών και η μορφολογία του βυθού του ωκεανού, μερικές σειρές νησιών που ακολουθούν την τοπική διεύθυνση από τα ΒΔ προς τα ΝΑ, του μεγαλύτερου μέρους των νησιωτικών συγκροτημάτων του τμήματος αυτού του κόσμου. Οι κυριότερες νησιωτικές σειρές είναι πέντε. Αυτές είναι, καθώς προχωρούμε από τα Β προς τα Ν: της Χαβάης, που εκτείνεται στα ΒΔ μέχρι το Mιντγουέι· εκείνης που ξεκινά από τα Νησιά της Γραμμής (Ισημερινές Σποράδες ή νησιά της Κεντρικής Πολυνησίας) και από τα νησιά Μαρκέσας· εκείνης που από τα νησιά Μανιχίκι προεκτείνεται στα ΝΑ περιλαμβάνοντας τα Τουαμότου (ή Παουμότου), τα νησιά του Φοίνικα, τα Τοκελάου ή της Ένωσης και τα Νησιά της Εταιρείας· και τέλος, εκείνης που ξεκινά από τα Σαμόα, το Τόνγκα και τα Τουμπουάι διαμέσου των νησιών Κουκ.
Στον ανατολικό Ειρηνικό, τέλος, βρίσκονται απομονωμένα, μεταξύ της χιλιανής ακτής της ηπειρωτικής Νότιας Αμερικής και του αρχιπελάγους Τουαμότου, τα Νησιά του Πάσχα και Σάλι ι Γκόμες.
Η οικονομία έχει μάλλον ομοιόμορφη διάρθρωση σε μεγάλο μέρος των νησιωτικών συγκροτημάτων που αποτελούν την Ω., με εξαίρεση τη Νέα Ζηλανδία, όπου αυτή εμφανίζει περισσότερο διαφορετικές καθώς και πιο ανεπτυγμένες δραστηριότητες. Κυριότερη πλουτοπαραγωγική πηγή είναι ασφαλώς η γεωργία σε συνδυασμό με τη συλλογή αυτοφυών φρούτων: παράγονται ιδιαίτερα καρύδες, αραχίδες, ζαχαροκάλαμο, καπνός, βαμβάκι, καφές, κακάο, ρύζι, αραβόσιτος και τσάι.
Αξιόλογη σημασία στο πλαίσιο της οικονομικής ζωής μερικών νησιωτικών συγκροτημάτων έχει επίσης η εκμετάλλευση του υπεδάφους (νικέλιο, φωσφάτα, κοβάλτιο, χρυσός και χρώμιο). Αρκετό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αλιεία, ενώ η κτηνοτροφία και οι βιομηχανικές και εμπορικές δραστηριότητες έχουν αποκλειστικά σχεδόν τοπική σημασίαΟ πληθυσμός της Ω. αποτελείται κατά μεγάλο μέρος από Πολυνήσιους, ιδιαίτερα στα αρχιπελάγη της Πολυνησίας και της Μικρονησίας, και από Μελανήσιους, περισσότερο στη Μελανησία. Πολυάριθμοι, κυρίως σε ορισμένες ζώνες, είναι οι Ευρωπαίοι και ακόμα περισσότερο οι Ινδοί, οι Κινέζοι και οι Μαλαίοι, που σε διάφορα αρχιπελάγη ξεπέρασαν ήδη τους ιθαγενείς και σε αριθμό και ως οικονομική δύναμη.
Ο νησιωτικός κατακερματισμός εμπόδισε τον σχηματισμό μεγάλων πολιτικών οργανισμών· αν επιπλέον προστεθεί η σχετική ευκολία με την οποία ζουν οι άνθρωποι, εξαιτίας της αφθονίας των αυτοφυών φρούτων και του υγιεινού και γλυκύτατου κλίματος, μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε πώς ο νησιωτικός αυτός κόσμος έχει σχεδόν πάντοτε προφυλαχτεί όχι μόνο από τους μεγάλους διεθνείς ανταγωνισμούς, αλλά και από τις σοβαρές εσωτερικές διαμάχες. Οι Πολυνήσιοι και οι Μελανήσιοι είναι ήρεμοι άνθρωποι, δέχονται τις ξένες επιδράσεις και υπήρξαν κατά συνέπεια εύκολη λεία, τον 20ό και 21ο αιώνα και στην εποχή μας, για τις ευρωπαϊκές, τις ασιατικές ή τις αμερικανικές δυνάμεις, που ήταν πιο ανεπτυγμένες οικονομικά και πιο ισχυρά οργανωμένες.
Άποψη χρυσορυχείου στο Κάλγκουρλι της Αυστραλίας (φωτ. ΑΠΕ).
Ανατολή του ηλίου στην πόλη Γκίσμπορν της Νέας Ζηλανδίας, η οποία υπήρξε η πρώτη παγκοσμίως που γιόρτασε τον ερχομό της νέας χιλιετίας (φωτ. ΑΠΕ).
Ηλιοβασίλεμα στο όρος Ηikurangi στη Ν. Ζηλανδία (φωτ. ΑΠΕ).
Ηλιοβασίλεμα στα νησιά Φίτζι (φωτ. ΑΠΕ).
Άποψη του Σύδνεϋ στην Αυστραλία (φωτ. ΑΠΕ).
Σχηματισμός ασβεστολιθικών πετρωμάτων στο Ναουρού. (φωτ. ΑΠΕ).
Ωκεανία: το νησί Ρανγκφόα (τμήμα) στη συστάδα των Τουαμότου, στον Ειρηνικό ωκεανό.
* * *η, Ν [ωκεανός]1. μία από τις πέντε ηπείρους, η οποία αποτελείται από τα νησιά τού νότιου Ειρηνικού Ωκεανού2. φρ. «γλώσσες Ωκεανίας»γλωσσ. ομάδα διάσπαρτων και με μεγάλες διαφορές μεταξύ τους γλωσσών, η οποία αποτελεί κλάδο τής αυστρονησιακής οικογένειας γλωσσών.
Dictionary of Greek. 2013.
